Brama Więzienna (Paulińska; Paulerska)

 

Brama Paulerska (podobnie jak Brama Kotlarska) wraz z murami obronnymi do 8. marca 1454 roku oddzielała samodzielne Stare Miasto Toruń od Nowego Miasta Torunia. Następnie, aż do rozbiórki w 1879 roku była "wewnętrzną" bramą miejską, znajdującą się wewnątrz miasta powstałego z oficjalnego połączenia Starego i Nowego. W związku z tym, jako druga w kolejności po wspomnianej Bramie Kotlarskiej, uległa rozbiórce wcześnie, choć kilkadziesiąt lat po niej.
 
Brama stała na styku ulic Szewskiej (od strony Starego Miasta) i Most Pauliński. Została zbudowana po założeniu Nowego Miasta Torunia w 1264 roku (chociaż pierwsze wzmianki o niej pochodzą dopiero z 1350 roku), a rozebrana wiosną 1879 r. O Bramie zachowało się wiele wiadomości; sporo informacji znajduje się w dokumentacji inwentaryzacyjnej, bramę można też obejrzeć na wielu starych rycinach i fotografiach.

Była to potężna, szeroka budowla, jedna z dwóch typu flandryjskiego w Toruniu, przypominająca zachowaną Bramę Ducha Św., ale w przeciwieństwie do niej, dzięki ścięciu narożników, przechodziła w ośmiobok.

 

Nazwa bramy wiąże się z Dominikanami (Brama stała w pobliżu ich klasztoru i Kościoła św. Mikołaja), których w Toruniu nazywano 'Pauliner' (prawdziwych Paulinów w Toruniu wtedy nie było). 
Brama miała też inną ważną funkcję - aż do 1867 r. mieściło się tu największe w Toruniu więzienie.

 

Starania o rozebranie bramy rozpoczęto czynić już na pocz. lat 70. XIX w., jednak wówczas stołeczne władze w Berlinie nie wyraziły zgody. Poza tym również lokalne toruńskie środowisko historyków i miłośników historii sprzeciwiało się rozbiórce, podkreślając walory gotyckiej architektury z widocznymi jeszcze wówczas śladami dawnego urządzenia bramnego i mostu zwodzonego od strony wschodniej.