Spichrze

 
Dziś spichrze toruńskie należą do jednych z najcenniejszych, najstarszych i najbardziej unikatowych takich zabytków w Polsce.
Liczne spichrze zbożowe przypominają okres handlowej świetności Torunia, który swą rangę miasta królewskiego zbudował jako hanzeatycki port rzeczny. Już w XIII/XIV wieku na terenie Starego Miasta Torunia było około 30 spichrzów, później, w okresie największego rozkwitu handlu zbożem w XVII w. było ich ponad sto.
 
 
 

Spichrze to jedne z najbardziej charakterystycznych architektonicznie budynków Torunia. Należą do jednych z najcenniejszych, najstarszych i najbardziej unikatowych takich zabytków w Polsce.
 
Spichrze toruńskie przetrwały do dziś jako świadectwo zamożności miasta, z czasów dawnej jego świetności, kiedy było wielkim europejskim ośrodkiem handlowym. Bogactwo Torunia wyrosło bowiem z handlu międzynarodowego rozwijanego od początku istnienia miasta, tj. od XIII wieku. Już od tego czasu Toruń był członkiem europejskiego stowarzyszenia kupieckiego - Hanzy i od razu zajął jedno z czołowych miejsc w tym związku. Handel pociągał za sobą transport i składowanie wielkich ilości towarów, więc spichrze budowano dla tych właśnie celów. Już w XIII/XIV wieku na terenie Starego Miasta Torunia było około 30 spichrzów, później, w okresie największego rozkwitu handlu zbożem w XVII w. było ich ponad sto. Wtedy właśnie Toruń był jednym z największych ośrodków handlu zbożem na ziemiach polskich, a na północy poza Gdańskiem był największym.
 

Spichrze budowano z cegły, od XVII wieku tynkowano. Są to wielopiętrowe budynki o fasadach z wysokimi szczytami zdobionymi podobnie jak kamienice.
Większość z zachowanych spichrzów toruńskich znajduje się w południowej, nadwiślańskiej części Starego Miasta, skąd było najbliżej do dawnego nabrzeża portowego tutaj się znajdującego.
W spichrzach składowano towary, głównie zboże, ale i inne produkty, które czasami długo czekały na podwyższenie cen.
Ważne miejsce w porcie i handlu miejskim przypadło tragarzom zrzeszonym w specjalnym cechu.
Mimo urządzeń technicznych ułatwiających przeładunek w dawnym porcie główną rolę odgrywał człowiek i siła jego mięśni. Przeładunkiem większości towarów (do których w dużej mierze należało zboże), które znajdowały się w ładowniach statków lub spichrzach i innych magazynach zajmowali się właśnie tragarze. Najmowani przez kupców, właścicieli statków rekrutowali się z niższych warstw społecznych, a w dokumentach miejskich nazywani byli "szukającymi chleba". Dodatkowo na nich, jak i na pachołkach mierzących zboże, spoczywał obowiązek comiesięcznych ćwiczeń wojskowych; w czasie zagrożenia pełnili oni służbę przy działach artylerii miejskiej (zobacz: Dawne wojsko i wojskowość Torunia).

<  Do dziś zachowało się XVII-wieczne wyobrażenie tragarza zbożowego umieszczone wtórnie na kamiennej plakiecie na fasadzie domu przy ul. Ducha Św. 1 na Starym Mieście. Jest to kamienica z lat 1884-1897, powstała na miejscu gotyckiego spichrza, którego fasadę przy bramie zdobiła owa zachowana do dziś plakieta. Jeszcze w okresie międzywojennym w toruńskim porcie pracowało ok. 60 tragarzy.
 


 
Dwa typy spichrzów toruńskich:

W średniowieczu, zanim pojawiły się samodzielne spichrze (rozumiane jako odrębne budynki o wyłącznej funkcji magazynowej), towary handlowe składowano w magazynowej części gotyckiej kamienicy mieszkalnej. Były to tzw. domy-spichrze - budynki charakterystyczne dla miast hanzeatyckich, w których kupiec z rodziną zajmował zwykle parter i część pierwszego piętra kamienicy, a w pozostałej części pierwszego, na drugim piętrze i poddaszu przechowywał towary; podobne domy występowały w miastach niderlandzkich i północnoniemieckich (o typowych cechach toruńskiej średniowiecznej kamienicy mieszczańskiej tutaj).
 
W kolejnym okresie, kiedy w XVI-XVII w. na zachodzie Europy wzrosło zapotrzebowanie na zboże z Polski, handel w Toruniu tym produktem rozwija się szczególnie. Torunianie skupują zboże od producentów (szlachty) z Ziemi Chełmińskiej, Kujaw, Ziemi Dobrzyńskiej, a także z dalszych terenów na południe, skąd zboże dostarczają Wisłą do Torunia flisacy. Toruń staje się dużym ośrodkiem flisactwa (zobacz: Flisacy w dawnym Toruniu). Pojawiła się potrzeba zapewnienia większych budynków do gromadzenia ziarna w dużych ilościach - w ten sposób powstał drugi typ spichrzów toruńskich jako odrębnych budynków o wyłącznych funkcjach magazynowych (spichrzów zbożowych).
Hurtownicy toruńscy kupowali zboże od drobnych detalistów i magazynowali w spichlerzach. Tam było rzucane luzem na stos. W niektórych spichlerzach zachowały się miarki namalowane na ścianach lub belkach. Wysokość, do której sięgał stos, odpowiadała określonej ilości pudów. Zboże przechowywane w spichlerzach musiało być wielokrotnie przerzucane, aby nie gniło. Przy okazji wietrzenia było liczone, jednostką miary była szufla. Przerzucając zboże robotnicy śpiewali, a ilość zwrotek pieśni oznaczała ilość przerzucanych szufli.
Największy rozkwit handlu zbożem przypada na XVII i XVIII w. i z tych czasów zachowało się w Toruniu najwięcej spichlerzy. Zboże zwożono do Torunia tratwami i statkami rzecznymi z całego dorzecza Wisły, Bugu i Narwi, a następnie przeładowywano na większe barki i spławiano do Gdańska i Elbląga. Toruń był wtedy na Północy największym śródlądowym ośrodkiem handlu zbożem (spławiano średnio ok. 2370 łasztów zboża rocznie w 2. poł. XVI w.).
 

Toruńskie spichrze zbożowe nie stały bezpośrednio nad Wisłą, były usytuowane wewnątrz murów miejskich, przede wszystkim jednak w południowej - nadwiślańskiej części miasta.
Wraz z rozwojem handlu rzecznego Toruń stał się ośrodkiem kontaktu flisaków spławiających tratwami towary po Wiśle. Miejscem ich spotkań była gospoda „flisacza", która znajdowała się w piwnicy kamienicy Pod Turkiem naprzeciwko pomnika Kopernika. Flisacy okupowali też całe wybrzeże, kwaterowali na RybakachWinnicy.
Spichlerze zbożowe w Toruniu, mocno związane z tradycją flisaczą, należą do najcenniejszych polskich zabytków. Są to jedyne tego rodzaju zachowane obiekty w Polsce północnej, gdyż gdańskie, braniewskie i elbląskie spłonęły. Nie przetrwały także spichlerze w Malborku, Kołobrzegu i Szczecinie.
Nowe Miasto Toruń ze względu na swój rzemieślniczy charakter posiadało znacznie skromniejszą liczbę spichrzy.
 
Do dziś zachowane w Toruniu spichrze to budynki głównie gotyckie (jako domy-spichrze lub spichrze), ale także renesansowe, barokowe, a nawet XIX-wieczne, w większości zabytki klasy europejskiej. Do naszych czasów przetrwało 30 spośród dawnych ponad 100 spichrzów toruńskich. 10 z zachowanych obiektów ma jeszcze pełny charakter spichlerza, czyli pierwotny wygląd i konstrukcję wnętrza - gotyckiego, renesansowego, barokowego czy XIX-wiecznego. Do najbardziej reprezentacyjnych należą budynki: przy ul. Piekary 2, ul. Podmurnej 7 i 13, "Szwedzki" przy ul. Mostowej 1 oraz zespół spichrzowo-mieszkalny przy ul. Mostowej 6.
5 spichlerzy zachowało swój charakter tylko częściowo, np. wprowadzono w ich wnętrzach piony komunikacyjne odpowiadające dzisiejszym normom prawa budowlanego i przeciwpożarowego. Pozostałe kilkanaście obiektów jest w większości przebudowanych – z zewnątrz wyglądają jak spichlerze, ale układ wnętrz został całkowicie zmieniony i przystosowany do nowych funkcji.

 

Handel zbożem

Szczególny rozwój handlu zbożowego i jego transportu Wisłą nastąpił w XV w. i trwał przez dwa kolejne stulecia. Szybko rosnące zapotrzebowanie na zboże w zachodniej Europie i jego niedobory zmusiły tamtejszych kupców do szukania nowych, tanich  producentów. Stały się nimi tereny dorzecza Wisły. Wisłą zaczęło spławiać do portu gdańskiego zboże z szlacheckich folwarków i chłopskich pól. Dzięki temu intratnemu handlowi rozwijały się miasta nadwiślańskie od Krakowa, przez Sandomierz, Kazimierz Dolny, Warszawę, Płock, Włocławek, Toruń, Grudziądz, Tczew po Gdańsk. Jednak to kupcy toruńscy, korzystając z prawa pierwokupu towarów spławianych Wisłą (prawo składu), przejmowali znaczne ilości zboża i sprzedawali je w Gdańsku. Dzięki temu w ciągu jednego tylko stulecia (1450-1550) powstało w Toruniu około 60 nowych magazynów na zboże - łączna liczba spichrzów wyniosła około 100.
Na handlu zbożem bogacili się torunianie i samo miasto. Bogaty patrycjat rozwijał kulturalnie i artystycznie Toruń (zobacz: Zabytki sztuki toruńskiej), powstawały rezydencje takich znanych rodów patrycjuszowskich jak np. Esken, Koye, von der Linde, Stroband, Krüger i in. Toruń był jednym z największych miast Rzeczypospolitej, licząc ok. 18-20 tys, mieszkańców na pocz. XVII w. Miasto było w praktyce autonomiczną republiką, z własnym budżetem, z własną monetą, własnym wojskiem i wieloma innymi uprawnieniami (zobacz: Królowa Wisły - Toruń w czasach świetności).
 
   
Handel zbożem - dwustronna wywieszka toruńska z XVIII w. ilustrująca zmieniającą się koniunkturę na zboże.
Po lewej: szlachta zabiega u mieszczan toruńskich o zakup jej zboża w sytuacji mniejszego na nie popytu. Po prawej: mieszczanie oferują szlachcie wyższą cenę za zboże w sytuacji zwiększego popytu. Obecnie eksponowana w Sukiennicach w Ratuszu Staromiejskim.
► Zobacz też: Transport na Wiśle
 
Oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 2016-01-06

Poznaj toruńskie spichrze:

  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj