Bramy miejskie

 
Bramy miejskie stanowiły bardzo ważny element średniowiecznych murów obronnych; usytuowane u wylotu najważniejszych ulic umożliwiały nie tylko zewnętrzną komunikację miasta, ale stanowiły też istotny czynnik obronny. Szczególną dodatkową formą obronną były w Toruniu barbakany. Aż dwie bramy toruńskie posiadały od 1. poł. XV w. barbakany typowe (Brama StarotoruńskaBrama Chełmińska); natomiast od pocz. XIV w. Brama św. Jakuba miała przedbramie silnie rozbudowane (zdwojone, flankowane dwiema wieżam) na kształt quasi-barbakanu, a kolejne dwie (Brama św. Katarzyny i Brama Prawa) miały również przedbramia, choć już mniej ufortyfikowane.
To wyjątkowa cecha, świadcząca o ogromnym znaczeniu obronnym Torunia, a same barbakany toruńskie były pierwszymi - najstarszymi takimi budowlami obronnymi na obecnych ziemiach polskich.

Spośród średniowiecznych dawnych 13 lub 14 toruńskich bram miejskich (8 staromiejskich, 5 lub 6 nowomiejskich) do dziś zachowały się jedynie 3. Pozostałe bramy zostały rozebrane w większości w drugiej połowie XIX w. wraz ze znaczną częścią murów miejskich, w celu pozyskania nowych terenów budowlanych i komunikacyjnych. Te zachowane znajdują się nad Wisłą. Z kolei na początku XX w. powstała nowa quasi brama - Łuk Cezara.
Należy jednak podkreślić, że liczba 12 (lub 13) bram średniowiecznych była stosunkowo dużą, zwłaszcza porównując z Krakowem, gdzie było ich jedynie 8, natomiast przeciętne średniowieczne miasto posiadało ok. 4 bram (jak np. Poznań).
Do tego dodać trzeba furty. Występowały one przy prawie wszystkich bramach w szyi murowanej prowadzącej do fosy międzymurza między bramą a jej przedbramiem. Były one także na niektórych prostych odcinkach muru zasadniczego. Najbardziej znana jest furta Garbarska, stojąca o wylotu ul. Wielkie Garbary i Piernikarska, prowadząca na teren zamku krzyżackiego. Duże znaczenie miała też furta - do dziś zachowana - u wylotu ul. Ciasnej, prowadząca na teren zamku krzyżackiego. W sumie furt takich było ok. 20.
 
W początkowym okresie (2. poł. XIII w.) bramy miejskie wyglądem zbliżone były do najstarszych baszt, a bramy wodne mogły być jedynie prostym przelotem w murze. Po wzniesieniu muru niskiego (zewnętrznego) i międzymurza - co nastąpiło jeszcze w XIII w. -  bramy zostały zamknięte czwartą ścianą - od strony miasta, podwyższone do 3-4 kondygnacji nad otworem bramnym i przykryte dachami spadzistymi. Najstarsze bramy nie wyróżniały się szczególnie bogactwem form i ornamentów.
Najstarszą bramą toruńską była Brama Starotoruńska, zbudowana po połowie XIII w. w zachodnim odcinku murów. Również w XIII w. zbudowano Bramę Chełmińską w północnym odcinku.
Kolejne bramy powstały wkrótce, w odcinku południowym (nadwiślańskim - portowym); z 4 takich do dziś zachowały się 3, z czego Bramę Przewoźną przebudowano (a właściciwie zbudowano na nowo) w 1432 r. do obecnej formy; od 1500 r. nazywana jest Bramą Mostową.
Te bramy wodne stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego Torunia. Bramy wodne pełniły funkcję głównie gospodarczą, mniej militarną - nie posiadały przedbramia. 
Podobnie przedbramia nie miały Brama Wielka oraz Brama Paulerska - były to wschodnie bramy staromiejskie, które bezpośrednio stykały się z obwarowaniami i bramami sąsiedniego Nowego Miasta Torunia.
 
Brama Chełmińska (rozebrana w 1889 r.), widok od strony zachodniej
 
Najbardziej rozpowszechnioną w Toruniu bramą był typ bramy o podstawie prostokąta ok. 9,5 x 6,5 m i wysokości 12 - 15 m. Bramy posiadały połączenie z gankiem obronnym na murze w formie schodków i małego tarasu.
Spośród wszystkich bram toruńskich dwie wyróżniały się swoją szerokością i przysadzistą formą. Do takich bram typu flandryjskiego należały: Brama Paulerska, nadbudowana w kształcie 8-boku w pierwszej połowie XIV wieku oraz zachowana do dziś nadwiślańska Brama Ducha św. (Klasztorna).
 
Północny system obronny Torunia w poł. XVII w.
 
Kolejny etap rozwoju toruńskich fortyfikacji rozpoczął się w 1629 r. powstaniem bastionów i obwałowań (zobacz: Zarys rozwoju obronności i frotyfikacji Torunia). Zbudowano wtedy bramy w kurtynie wałów (tj. we fragmencie wałów między dwoma bastionami) przed średniowieczną Bramą Chełmińską oraz przed Bramą Starotoruńską, mające formy ceglanych tuneli, których krawędzie zostały ujęte portalami. Żadna z takuch bram nie zachowała się do dziś.
 
Rozbudowa bastionowych fortyfikacji w 1. poł. XIX w. spowodowała powstanie nowych bram w kurtynach bastionów: w latach 1822-26 wybudowano trzy bramy: Bydgoską (Nową Starotoruńską), Nową Chełmińską, Nową św. Jakuba. Nazwami nawiązywały one do istniejących średniowiecznych bram w ciągu murów miejskich, stojących niemal w linii prostej z nowymi bramami (Nowa Chełmińska była jednak przesunięta na wschód w stosunku do starej Bramy Chełmińskiej i leżała właściwie przed Bramą Prawą, Nowa Św. Jakuba nieco na płn., a Bydgoska też nieco na płn.).
Te trzy nowe bramy nawiązywały do historycznego budownictwa ceglanego z przewagą cech gotyckich. Brama Bydgoska i Nowa Chełmińska zostały zburzone na pocz. lat 20. XX w., a Nowa Św. Jakuba już w końcu XIX w. wobec budowy w latach 1880-85 nowej kurtyny między Bastionem Odcinkowym a Fortem św. Jakuba i odsunięciu linii obrony dalej na wschód. Jej funkcję przejęła zbudowana wówczas Brama Lubicka na linii rzeczonej kurtyny (zobacz: Twierdza Toruń).
 
 

  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj