Kościół św. Mikołaja w Chełmży

 

Poza katedrą Trójcy św. drugim gotyckim kościołem chełmżyńskim jest też kościół św. Mikołaja, bazylikowy z końca XIII wieku (wzmiankowany w 1248 r.), dawniej parafialny miasta; budowę rozpoczęto po 1264 r.

Kościół powstał najprawdopodobniej na miejscu kultu pogańskiego, natomiast parafia św. Mikołaja jest starsza niż lokowana w 1251 r. Chełmża. Po raz pierwszy kościół wymieniany jest w źródlach w 1248 r. Pierwotnie najprawdopodobniej był pod wezwaniem św. Jakuba, w 2. poł. XVII w. Marii Magdaleny.

W 1422 r. świątynia została częściowo zniszczona w czasie najazdu polsko-litewskiego na Chełmżę. 

 

W 1827 r. kościół został wykupiony za kwotę 1200 talarów przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III i przekazany miejscowym ewangelikom. Od tego czasu aż do 1945 r. służył gminie protestanckiej.
Do czasu przejęcia przez ewangelików przy kościele znajdowała się kaplica św. Huberta, następnie rozebrana, w której przechowywano cudowny klucz św. Huberta, słynący jako uzdrawiający chorych. Protestanci dokonali też kolejnych znaczących zmian: w 1848-1858 r. podwyższono wieżę kościoła, w 1858 r. otynkowano wnętrze, zbudowano empory, dobudowano transept i założono drewniane stropy belkowe w korpusie. Ramiona transeptu zwieńczono neogotyckimi szczytami schodkowymi, wzorowanymi na gotyckim szczycie prezbiterium, który w tym czasie został również nadbudowany. W 1906 r. dobudowano neogotycką kurchtę.

Kościelną wieżę pokrywa dach czterospadowy z osadzoną na szczycie latarnią, zwieńczoną iglicą.

Od 1945 r. jest kościołem katolickim, filialnym.

 

Wnętrze świątyni jest otynkowane za wyjątkiem ścian prezbiterium.

Nad prezbiterium jest sklepienie krzyżowo-żebrowe z pocz. XIV w., natomiast nawy nakryte są drewnianymi stropami belkowymi z XIX w. z czasów prostestanckich.

Ze starszego wyposażenia protestanci zachowali pochodzącą ze średniowiecza granitową kropielnicę oraz z 1612 r. manierystyczny ołtarz główny z Matką Boską Różańcową w metalowej trybowanej sukience w otoczeniu św. Barbary i św. Katarzyny z obrazem z hołdem Trzech Króli.

Po II wojnie światowej, kiedy kościół wrócił do katolików z chełmżyńskiej katedry przeniesiono cztery XVIII-wieczne ołtarze, które ustawiono przy filarach międzynawowych: ołtarz św. Stanisława Kostki i św. Antoniego, ołtarz ze św. Rochem w części nastawy, ołtarz z obrazem św. Trójcy i ołtarz z wizerunkiem św. Barbary ozdobionym rokokową sukienką.

W ściany wmurowane są płyty nagrobne Katarzyny z Dąbrowskich Bagniewskiej z 1696 i Marcina Bagniewskiego herbu Bawół z 1718 r.