Od metropolii do prowincji. Dzieje Torunia

Toruń jest niezwykłym świadkiem historii europejskiej okresu średniowiecza. Powstanie i dzieje miasta związane są z Zakonem Krzyżackim, którego rycerze zaangażowani byli w chrystianizację pogańskich ludów w tej części kontynentu. Toruń był ponadto jednym z najważniejszych na terenach podległych Zakonowi członków Ligi Hanzeatyckiej - związku miast, który znacząco wpłynął na ożywienie wymiany handlowej pomiędzy krajami nadbałtyckimi a wschodnią częścią Europy. Wkrótce Toruń stał się jednym z największych i najbogatszych miast Europy Środkowej, na tyle potężnym, aby doprowadzić po 223 latach do wypowiedzenia posłuszeństwa swoim założycielom i finansowania króla polskiego w prowadzonej 13 lat wojnie przeciwko nim; to skutkowało zawarciem II pokoju toruńskiego likwidującego państwo krzyżackie w 1466 r. Polski odtąd Toruń stał się miastem autonomicznym w Królestwie Polskim, obdarowanym licznymi przywilejami królewskimi, np. posiadał własne wojsko, bił własną monetę, samodzielnie wybierał swoje władze, prowadził politykę odrębności realizując ideę wolnej republiki miejskiej Respublicae Thorinensis. Był też wielkim ośrodkiem militarnym, kulturalnym, naukowym i artystycznym, a przywileje wolności wyznania ściągały tu licznych twórców i ludzi kultury.

Upadek I Rzeczpospolitej, rozbiory i wchłonięcie po II rozbiorze Torunia przez Królestwo Prus spowodowały upadek Torunia, z którego miasto to już nigdy się nie podniosło. Król pruski ograniczał handel toruński preferując silnie rozwijaną od I rozbioru niewielką dotąd Bydgoszcz. Na Toruń zostały nałożone ogromne opłaty celne, następnie w XIX w. pozbawiony roli administracyjnej i ograniczony rozwojowo przez budowę potężnej twierdzy stał sie miastem prowincjonalnym.