Czarnowo
LokalizacjaZiemia Chełmińska, powiat toruński, gmina Zławieś Wielka
26 km na zach. od Torunia (od Rynku Staromiejskiego)
Klasyfikacja atrakcyjności turystycznej:
Msze św. w tut. kościele:
niedziela i święta: godz. 8.00, 10.00, 11.30, w dni powszednie: godz. 18.00
| Pierwotnie była to własność biskupów płockich, którą w 1222 r. biskup Gedeon - wymienione jako Carnowo - darował misyjnemu biskupowi pruskiemu Chrystianowi. W 1228 r. region Ziemi Chełmińskiej książę mazowiecki Konrad nadał Krzyżakom. Do 1285 r. Czarnowo było własnością rycerską Arnolda z Wałdowa, który nadał ziemię kmieciom na prawie chełmińskim za czynsz pół grzywny i dwóch kur z łanu, zastrzegając sobie pożytek z pni pszczelich, nadając jednocześnie prawo rybołówstwa na Wiśle.
Następnie od 1381 r. Czarnowo jest własnością Krzyżaków z komturii bierzgłowskiej (Zamek Bierzgłowski), od 1381 r. z prokuratorii unisławskiej (Unisław), ostatecznie od 1428 r. w komturii toruńskiej.
W 1457 r. Czarnowo zostało nadane przez króla Kazimierza Jagiellończyka miastu Toruniowi i pozostało jego własnością wchodząc w obszar terytorium Torunia aż do rozbiorów 1793 r. (faktycznie do 1772 r.). W czasach świetności w XVII w. (przed 1657 r.) była to największa wieś w zachodniej części terytorium toruńskiego.
Do końca XVI w. w Czarnowie istniał młyn, który później z powodu braku dostatecznej różnicy poziomu wód został rozebrany.
Czarnowo doznało ciężkich strat od wojsk polskich Stefana Czarneckiego, które 11 stycznia 1657 r. walcząc ze Szwedami w czasie 'potopu' przedostały się tu przez zamarzniętą Wisłę. Ponownie Czarnowo zostało obrabowane w 1705 r., tym razem przez wojska szwedzkie, a w 1717 r. przez wojska moskiewskie.
W końcu XVI w. władze Torunia sprowadziły tu osadników z Holandii - olendrów, którzy zajęli się rekultywowaniem obszarów zalewowych. Jeszcze przed II wojną światową mieszkalo tu 13 rodzin olenderskich.
|
Gotycki kościół w Czarnowie
W podtoruńskim Czarnowie znajduje się kościół pw. św. Marcina, gotycki, z ok. 1300 r. Wg tradycji spisanej przez St. Kujota parafia tutejsza założona została jeszcze przed przybyciem Krzyżaków na Ziemię Chełmińską.
Patronat nad kościołem czarnowskim sprawowali Krzyżacy, następnie od 1457 r. miasto Toruń.
Budynek kościoła był restaurowany w 1498 r. staraniem kupca toruńskiego Hansa Heitmana (jako ślub złożony Bogu za ocalenie przed wielkim niebezpieczeństwem jakiego doznał podróżując Wisłą) oraz w XVII w. W latach 1647 i 1667 wzmiankowana jest w Czarnowie szkoła parafialna ze swoim nauczycielem.
W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli kościół, skonfiskowali tutejszą bibliotekę (jesienią 1939 r.) oraz jeden dzwon kościelny (wiosną 1942 r.). 28 października 1939 r., wraz ze 130 innymi aresztowanymi, rozstrzelany w lasach Barbarki został proboszcz Roman Gdaniec.
Jest to jeden z najstarszych i tym cenniejszych gotyckich kościołów wiejskich na Ziemi Chełmińskiej.
Kościół ceglany, jednonawowy z prosto zamkniętym prezbiterium, z zakrystią z XVII w. i nowszą, drewniano-szkieletową kwadratową wieżą dzwonną z początku XVIII w. Dzwonnica została wzniesiona z fundacji kanonika chełmińskiego Sebastiana Gierłowskiego, odnowiona z 1753 r. przez Radę Miejską Torunia.
Wewnątrz prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym, nawa stropem kasetonowym z 1927 r.
W ścianach wewnętrznych liczne wnęki: we wschodniej ścianie presniterium - ostrołukowa i dwie zamknięte dwubocznie oraz dwie prostokątne (dawne szafki ścienne), w ścianach bocznych nawy - dwie głębokie ostrołukowe.
Wyposażenie przeważnie barokowe z XVIII w.
Do zabytków gotyckich należą:
- płaskorzeźba nieoznaczonego świętego biskupa z pocz. XV w.
- płaskorzeźba alabastrowa z Grupą Ukrzyżowania z 1. poł. XV w.
- granitowa kropielnica z ok. 1500 r.
Patronat nad kościołem czarnowskim sprawowali Krzyżacy, następnie od 1457 r. miasto Toruń.
Budynek kościoła był restaurowany w 1498 r. staraniem kupca toruńskiego Hansa Heitmana (jako ślub złożony Bogu za ocalenie przed wielkim niebezpieczeństwem jakiego doznał podróżując Wisłą) oraz w XVII w. W latach 1647 i 1667 wzmiankowana jest w Czarnowie szkoła parafialna ze swoim nauczycielem.
W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli kościół, skonfiskowali tutejszą bibliotekę (jesienią 1939 r.) oraz jeden dzwon kościelny (wiosną 1942 r.). 28 października 1939 r., wraz ze 130 innymi aresztowanymi, rozstrzelany w lasach Barbarki został proboszcz Roman Gdaniec.
Jest to jeden z najstarszych i tym cenniejszych gotyckich kościołów wiejskich na Ziemi Chełmińskiej.
Kościół ceglany, jednonawowy z prosto zamkniętym prezbiterium, z zakrystią z XVII w. i nowszą, drewniano-szkieletową kwadratową wieżą dzwonną z początku XVIII w. Dzwonnica została wzniesiona z fundacji kanonika chełmińskiego Sebastiana Gierłowskiego, odnowiona z 1753 r. przez Radę Miejską Torunia.
Wewnątrz prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym, nawa stropem kasetonowym z 1927 r.
W ścianach wewnętrznych liczne wnęki: we wschodniej ścianie presniterium - ostrołukowa i dwie zamknięte dwubocznie oraz dwie prostokątne (dawne szafki ścienne), w ścianach bocznych nawy - dwie głębokie ostrołukowe.
Wyposażenie przeważnie barokowe z XVIII w.
Do zabytków gotyckich należą:
- płaskorzeźba nieoznaczonego świętego biskupa z pocz. XV w.
- płaskorzeźba alabastrowa z Grupą Ukrzyżowania z 1. poł. XV w.
- granitowa kropielnica z ok. 1500 r.
Na południowy-zachód od kościoła w Czarnowie (ok. 3 i 5 km) nad Wisłą znajdują się dwa grodziska.
To dalsze, zwane Kamieńcem, jest właściwie pozostałością północnej krawędzi grodziska (rozmytego przez wody wiślane) kultury łużyckiej z epoki żelaza, ok. 700-550 r. p.n.e.
Jednym z ciekawszych tutejszych znalezisk archeologicznych były pozostałości drewnianej bramy grodu o długości 10,5 m i szerokości od 3,5 m, a wśród jej belek odnaleziono scytyjskie grociki i ludzkie szczątki. Prawdopodobnie gród został zaatakowany przez Scytów.
Grodzisko Kamieniec było badane archologicznie w latach 1936–1938 przez archeologa toruńskiego, Jacka Delektę. Od strony wewnętrznej grodziska odkryto wtedy ślady słupów chat oraz jamy paleniskowe z resztkami potłuczonych naczyń, zwęglonych ziaren grochu i pszenicy oraz brązowych i żelaznych ozdób. Ujawniono też liczne przedmioty codziennego użytku, jak: przęśliki gliniane, żarna, naczynia zasobowe – amfory, dochodzące do pojemności 50 litrów. Znaleziono również formy odlewnicze wykonane z gliny do wytwarzania przedmiotów z brązu.
Delekta zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz w listopadzie 1940 r., a wyniki badań archeologicznych zostały zrabowane.
To dalsze, zwane Kamieńcem, jest właściwie pozostałością północnej krawędzi grodziska (rozmytego przez wody wiślane) kultury łużyckiej z epoki żelaza, ok. 700-550 r. p.n.e.
Jednym z ciekawszych tutejszych znalezisk archeologicznych były pozostałości drewnianej bramy grodu o długości 10,5 m i szerokości od 3,5 m, a wśród jej belek odnaleziono scytyjskie grociki i ludzkie szczątki. Prawdopodobnie gród został zaatakowany przez Scytów.
Grodzisko Kamieniec było badane archologicznie w latach 1936–1938 przez archeologa toruńskiego, Jacka Delektę. Od strony wewnętrznej grodziska odkryto wtedy ślady słupów chat oraz jamy paleniskowe z resztkami potłuczonych naczyń, zwęglonych ziaren grochu i pszenicy oraz brązowych i żelaznych ozdób. Ujawniono też liczne przedmioty codziennego użytku, jak: przęśliki gliniane, żarna, naczynia zasobowe – amfory, dochodzące do pojemności 50 litrów. Znaleziono również formy odlewnicze wykonane z gliny do wytwarzania przedmiotów z brązu.
Delekta zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz w listopadzie 1940 r., a wyniki badań archeologicznych zostały zrabowane.
Grodzisko bliższe (zlokalizowane ok. 2 km na wschód od ww dalszego) jest pozostałością grodu późnośredniowiecznego. Zlokalizowane jest dalej od brzegu Wisły nad północnym brzegiem strumienia Dolny Kanał, wykopanym przez olendrów w XVI w. Grodzisko (z majdanem o wymiarach 17 x 21 m) ma kwadratowy zarys, otoczone jest reliktem głębokiej fosy (6 m poniżej majdanu); południowy fragment tej fosy został wykorzystany do stworzenia odcinka ww Dolnego Kanału.
Tutaj badań archeologicznych nie prowadzono.
Gród, którego pozostałością jest to grodzisko, został w 1222 r. wymieniony jako Carnowo w nadaniu księcia mazowieckiego Konrada dla biskupa Chrystiana.
Tutaj badań archeologicznych nie prowadzono.
Gród, którego pozostałością jest to grodzisko, został w 1222 r. wymieniony jako Carnowo w nadaniu księcia mazowieckiego Konrada dla biskupa Chrystiana.
Oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 30-07-2013
