Historyczne apteki toruńskie

 

Jeszcze do 2011 r. szczycił się Toruń drugą najstarszą, nieprzerwanie istniejącą apteką na świecie. Była to Apteka Królewska założona w 1389 r. Niestety jednak brak zainteresowania władz Torunia zachowaniem jego unikatowego dziedzictwa doprowadził do zamknięcia po 622 latach tego wyjątkowego obiektu.

Po jej zamknięciu tytuł najstarszej dzierży apteka w Dubrowniku (1317 r.) oraz Apteka Ratuszowa w Tallinie, powstała przed 1422 r. W Toruniu natomiast najstarszą stała się Apteka Radziecka z 1623 r. oraz Apteka Pod Lwem z 1624 r. Ale tylko do 2019 r. Wtedy bowiem znowu kolejny obiekt bogatego toruńskiego dziedzictwa przestał istnieć: po 396 latach zamknięto Aptekę Radziecką...

 

Potwierdzona pisemnie historia aptek w Toruniu rozpoczęła się na pocz. XIV w. Po otwarciu pierwszej apteki w Bagdadzie w 760 r., cesarz Fryderyk II przyznał pierwsze przywileje na otwarcie sklepów farmaceutycznych w Świętym Cesarstwie Rzymskim w 1240 r.; wcześniej jednak, w roku 1231 został wydany przez cesarza edykt, który doprecyzował zakres czynności i obowiązków aptekarzy. Od tego momentu apteki jako placówki zdrowia znalazły się pod ochroną prawa. Tak powstały pierwsze apteki w Kolonii, Wismarze, Würzburgu, Freibergu, Goslarze i Augsburgu. Pierwsze dowody na istnienie apteki w Toruniu pochodzą z 1303 r.

 

Problem ochrony zdrowia w wielkich skupiskach miejskich, do jakich od początku należał Toruń, pojawił się wraz z rozwojem miast. Nastąpiła więc konieczność zajęcia się produkcją i sprzedażą leków i podobnych środków. W sprzedaży ziół, korzeni, oraz produkcji specyfików leczniczych - pewnych postaci leków (maści, odwarów), zaczęli specjalizować się niektórzy kupcy-kramarze, którzy zakładali stałe punkty sprzedaży swoich wyrobów. W kramach swych sprzedawali nie tylko zioła i specyfiki
lecznicze, ale również artykuły „drogeryjne”, sukno, skóry, jedwabie. Pierwsze takie kramy apteczne znane były w Europie już na przełomie XII i XIII wieku; w Nowym Mieście Toruniu źródła archiwalne wymieniają w 1303 roku kramarza Andrzeja, prowadzącego swój kram apteczny na Rynku Nowomiejskim. Nie zachowały się natomiast takie informacje dotyczącego Starego Miasta Torunia, jednak mając na względzie bardziej kosmopolityczny i rozwinięty charakter Stare Miasto musiało posiadać takie kramy już w XIII w.

Pierwsze ślady aptek na obecnych ziemiach polskich pojawiają się w XIII wieku, w postaci właśnie kramów (apotheca). Natomiast pierwsza profesjonalna apteka powstała we Wrocławiu w 2. poł. XIII w.

Około 1389 roku przybył do Starego Miasta Torunia aptekarz Albert, zakładając swoją aptekę w Rynku Staromiejskim. Ten moment uważa się za początek profesjonalnego aptekarstwa w Toruniu. Apteka ta od 1652 r. działała pod nazwą Apteka Królewska i niestety w 2011 r. zakończyła swoją nieprzerwaną działalność (>>>).

Około 1426 roku pojawił się w Toruniu kolejny aptekarz, Jan Alster, który był właścicielem nieruchomości przy ul. Szewskiej i Szczytnej; poza tym, że jego apteka działała w 1445 roku, zachowane archiwalia niewiele mówią na jej temat. W tymże 1445 r. aptekę przejął jego syn Krzysztofa. Jednak nie zajmował się interesem zbyt długo, gdyż już w 1451 r. sprzedał aptekę Erhardowi von Reyne, od którego z kolei przejął ją Jan Scheid.

Ponadto w tym okresie działały też kramy: aptekarza Jana na Rynku Staromiejskim, kram kamienny z lekami o nieznanej bliżej lokalizacji (najprawdopodobniej w pobliżu kościoła Świętojańskiego), a z 1517 r. pochodzi informacja o kramie aptecznym bliżej nieznanego Mikołaja.

W końcu XV wieku było w Toruniu już 5 punktów aptecznych, jako że w 1491 roku za zgodą Rady Miejskiej Mikołaj Moschinger założył aptekę przy ul. Królowej Jadwigi 9, którą po 4 latach przejął na własność.

W 1623 i 1624 roku otworzono kolejne apteki: Radziecką i Pod Złotym Lwem, z których niestety w 2019 r. zamknięto te pierwszą.

 

Aptekarze, nie posiadając własnej organizacji cechowej, łączyli się zwykle w średniowieczu z cechem złotników (patrz: Złotnictwo toruńskie).

Aptekarzy toruńskich, słynących ze swej profesji, niejednokrotnie wzywano do innych miast, cieszyli się autorytetem, tak w toruńskiej Radzie Miejskiej, jak i na dworze królewskim, o czym świadczą pełnione przez nich funkcje. Jednym z najbardziej znanych aptekarzy toruńskich był Paul Gulden.

Archiwalia toruńskie nie podają opisów wnętrz ani charakterystyki zadań XV- i XVI-wiecznych aptek, wspominają tylko o ich służebności szerokim masom mieszkańców w zakresie zaopatrywania w leki. Dopiero od XVII wieku pojawiają się w dokumentach zapisy dotyczące wyposażenia w surowce i sprzęt.
W aptekach sprzedawano niekiedy korzenie i zioła, oczywiście mieszano i warzono leki, według zwyczajowych i pisanych receptur. Korzystano z moździerzy z tłukami, łopatek, noży czy szpatułek, a także z wag, glinianych, metalowych i kamionkowych butli na zapasy alkoholu. Wszystkie składniki i gotowe leki przechowywane były w odpowiednich pojemnikach. Były to woreczki, buteleczki, drewniane skrzyneczki, fiolki i słoiczki.
Stosowano wiele roślin i substancji leczniczych. Na liście produktów leczniczych znalazły się również substancje, które wydają się dość nietypowe w dzisiejszym świecie. Należą do nich: werbena, koper ropuchy, czarcikęs łąkowy, wątroba wilka, płuca lisa, krew kozia, ludzki tłuszcz, skorupy ludzkiego mózgu, metale i związki metali (np. złote płatki), lub wyroby cukiernicze, jak słodycze i marcepan.