Kamienice ul. M. Kopernika 21 i ul. Ducha św. 12

 

Kamienica średniowieczna, której najstarszą częścią są wschodni i frontowy mur obwodowy piwnic, a także fragmenty hypocaustum, pochodzące z końca XIII w.

W XV w. z wykorzystaniem murów wcześniejszych wybudowano kamienicę zachowaną do dziś, nieco krótszą od poprzedniej. Wewnątrz jest dwutraktowa, posiada elemety typowej toruńskiej kamienicy mieszczańskiej - m.in. wysoką na ok. 5 m wielką sień. W pomieszczeniach zachowały sie relikty nowożytnych kominków.

Około 1600 r. dokonano przebudowy wnętrza: obniżono stropy nad wielką sienią i 1. piętrem, wydzielono trakt środkowy ze schodami i kominem. Około poł. XVII w. zaadaptowano drugie piętro dotąd magazynowe na cele mieszkalne, zmieniono wykrój okien i nadano renesansowy wygląd fasadzie, przywrócony w 1972 r. 

W 1. poł. XIX w. przebudowano kamienicę na czynszową wielomieszkaniową, likwidując też szczyt. W latach 70. XX w. przywrócono w znacznym stopniu wygląd z XVII w.
W fasadzie wyróżniają się m.in. tynkowane pasy - gzymsy oddzielające poszczególne kondygnacje, a w łuku portalu malowidło.
Przywrócono układ wnętrza z traktem przednim i tylnym, wysoką sienią w stanie z XVII w., wyższe kondygnacje w stanie z XVI w.

Od 1968 r. mieści się tu oddział Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.

 

Wewnątrz zachowały się wszystkie gotyckie stropy i na pierwszym piętrze relikty polichromii figuralnej.
Renesansowy polichromowany strop w wysokiej sieni pochodzi z ok. 1600 r. Wśród ornamentów wyróżnić można maureskę (brązowa na jasnym tle lub biała na zielonym tle), ornament owocowo-kwiatowy (jabłka, gruszki, śliwki, winogrona), wazony w kształcie pucharów i fantazyjnych uszkach, ornamenty imitujące wielobarwny marmurek. Cały strop charakteryzuje się naprzemiennie ułożonymi deskami o jasnych i ciemnych tłach.

 

 

 

Kamienica gotycka, której początki sięgają 2. poł. XIII w. (mury obwodowe piwnicy), została rozbudowana do obecnej formy po 1430 r., przebudowana w XVI i XVIII w.

Należy do najlepiej zachowanych kamienic gotyckich w Toruniu, a jako typ jest przykładem jedynym.

 

Jest to budynek narożny (stosujących dwa adresy: ul. Kopernika 21, ul. Ducha św. 12) z elewacją frontową od ul. Kopernika. Tutaj znajduje się ostrołukowy profilowany portal wejścia głównego umieszczony w osi środkowej pomiędzy dwoma oknami.

Znajdująca się na parterze wysoka sień poza wejściem głównym posiadała pierwotnie dodatkowe wejście boczne - robocze. Umieszczone było w łukowej wnęce widocznej od ul. Ducha św. i prowadziło do tylnej części sieni, gdzie znajdowały się schody lub urządzenie dźwigowe do transportowania towarów na wyższe - magazynowe kondygnacje. W ten sposób przenoszenie towarów nie kolidowało z codziennym życiem wysokiej sieni.

 

Pierwotnie, przed przebudową w XVI w., w przeciwieństwie do zdecydowanej większości kamienic toruńskich, ta nie była szczytową, a ściany jej od ul. Kopernika i od ul. Ducha Św. wieńczyły blanki; od strony ul. Ducha Św. nad parterem był pulpitowy daszek, a okna pierwszego piętra były mniejsze. 

Kamienica wyróżnia się bogato opracowanymi elewacjami. Elewacja od ul. Ducha Św. podzielona jest na całej szerokości tynkowanym fryzem: w częsci parterowej są łukowe blendy z oknami, w części powyżej sekwencja smukłych prostokątnych blend podzielonych między kondygnacjami fryzem.

Profilowane cegły pokryte były ozdobną glazurą w kolorach brązowym i zielonym.

 

W pomieszczeniach na 1. piętrze zachowały się resztki średniowiecznych polichromii ściennych o tematyce religijnej. Są to ornamenty i fragmenty naturalnej wielkości głów w aureolach. Eksponowane są w zlokalizowanym tu Muzeum Zabawek i Bajek.

 

Od południa do kamienicy przylegała w średniowieczu kuźnia.