Trzeposz (Treposz)

 
Trzeposz (Treposz; Treposch) to jeden z młynów działających w dawnym Toruniu. Położony bezpośrednio nad wodami Wisły, pod zboczem wyższej terasy wiślanej, z której wypływał strumien napędzający koło młyńskie; znajduje się ok. 2,5 km na wschód od Rynku Staromiejskiego, na malowniczej nadwiślańskiej dzielnicy Torunia - Winnicy (ul. Winnica 44) - chociaż wcześniej, nawet w okresie międzywojennym okolicę tę również nazywano Trzeposzem.
Dziś to miejsce nieco zapomniane, tajemnicze, posiadające długą historię.
 
Niewielka osada w tym miejscu istniała już przed lokacją Torunia w 1232 (lub 1233) r. i związana była z komorą celną na drodze wiślanej, należącą do księcia mazowieckiego Leszka. Historycy rekonstruują jej ówczensą nazwę jako Przypust, Prepus.
Natomiast gdy w 1251 r. Krzyżacy odnowili przywilej lokacyjny dla Torunia uwzględnili w tym dokumencie powiększenie jego patrymonium (ziemi będącej własnością miasta). Od teraz wynosiło ono 180 łanów, tj. nieco ponad 30 km2 i objęło m.in. Trzeposz, który stał się najdalej na wschód wysuniętą częścią patrymonium toruńskiego (w 1616 r. jednak najdalej na wschód w obszarze patrymonium toruńskiego był tzw. klucz rychnowski obejmujący kilka osad, ok. 35 km na wschód). To powiększenie posiadłości miejskich Torunia świadczy niewątpliwie o zmianie stosunku Krzyżaków do szybko rozwijającego się Torunia. Krzyżacy spostrzegli bowiem, że Toruń rozwija się o wiele dynamiczniej niż Chełmno, i chociaż nadal uznawali stołeczny charakter Chełmna, to jednak teraz uwzględnili szybki rozwój Torunia. 
 
Młyn w Trzeposzu istniał od około poł. XIII w. jako własność Starego Miasta Torunia, a najstarsza pisana informacja o nim pochodzi z 1259 r. Wtedy Rada miasta przekazała młyn Krzyżakom (jako władzy zwierzchniej) w zamian za otrzymane od nich prawo budowy domu kupieckiego - sukiennic. Przywilej taki wydał w kwietniu tegoż roku Gerhard von Hirzberg, zastępca mistrza krajowego. Budowa w Toruniu domu kupieckiego (sukiennic) jest doskonałym świadectwem rozwijającego się już przed połową XIII w. toruńskiego handlu dalekosiężnego, w tym przypadku handlu suknem z miast flandryjskich (będących wtedy europejskimi centrami produkcji i handlu tym towarem), dostarczanego do portu toruńskiego drogą morską i Wisłą. Faktem również świadczącym o wyjątkowej randze Torunia jako silnego ośrodka handlowego o europejskim znaczeniu jest to, że toruński dom kupiecki był od samego początku instytucją miejską - niezależną od władzy zwierzchniej, podczas gdy np. Kraków, Wrocław i wiele innych miast na terenie Niemiec dopiero z czasem wykupywało urządzenia targowe będące własnością suwerena. Godny podkreślenia jest też fakt, że przez okres 38 lat Toruń był jedynym miastem w państwie krzyżackim, które uzyskało przywilej na posiadanie takiego domus mercatoria.
 
 
Od 1259 r. Trzeposz był więc młynem krzyżackim przez kolejnych 198 lat, tj. do 1457 r. W tymże roku (tzn. w czasie trwającej od 3 lat polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej) król polski Kazimierz Jagiellończyk w tzw. przywilejach kazimierzowskich przekazał Toruniowi dobra ziemskie i obiekty przemysłowe - w tym również Trzeposz - należące wcześniej do Krzyżaków i leżące na terenie toruńskiej komturii.
 
Z racji swojego nadwiślańskiego położenia na przestrzeni wieków wody powodziowe nierzadko zalewały podpiwniczenia młyna.
W 1734 r. Trzeposz został obrabowany (a inne toruńskie zakłady przemysłowe w Lubiczu spłonęły) przez wojsko polskie króla Stanisława Leszczyńskiego działające przeciw stacjonującym w Toruniu wojskom króla Augusta III Sasa.
 
Do dziś istnieje budynek historią sięgający dawnego młyna, który jednak w swojej formie zachował tylko fragmenty gotyckich podziemii, a cała bryła jest rezultatem przekształceń na przełomie XIX i XX w. W 1903 r. przestał definitywnie pełnić swoje pierwotne funkcje, stając się po gruntownej przebudowie budynkiem mieszkalnym i będąc nim do dziś. Z pierwotnej konstrukcji zachowąły się fundamenty kamienne średniowieczne, sklepienia piwnic i fragmenty murów z XVII w.
Po II wojnie światowej istniało jeszcze koło młyńskie przy wschodniej ścianie domu oraz koryto strugi.
W 1945 r. miejsce to, jako tzw. mienie poniemieckie, otrzymał niejaki Jan Nielipowicz. W tym okresie skuto też detal elewacji.
 
Do młyna od północy wiodła 1,2-kilometrowej długości prosta droga, która dziś tylko w szczątkowym odcinku ok. 400 m została zachowana od strony ul. Żółkiewskiego pod nazwą Droga Trzeposka.
 
Według jednej z najstarszych toruńskich legend w młynie trzeposkim mieszkała Katarzyna, która Toruń od głodu piernikami uratowała.
 
Przy młynie do Wisły uchodził niewielki strumień wypływający z sąsiedniego zbocza terasy wiślanej. Według dawnych wierzeń woda pobrana z niego przed świtem w wielkanocną niedzielę i w tajemnicy przed innymi miała gwarantować piękno i zdrowie pannom na wydaniu. Ten dawny zwyczaj wielkanocny był znany i kultywowany w Toruniu jeszcze na pewno w połowie XIX w., a dziennik "Thorner Presse" w 1891 r. przywoływał go już jako ginący zwyczaj świąteczny.
oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 24-08-2017
 
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj